"წერილი დედას" - მეთოდური ორიენტირები

                                                    შესავალი

     მე-19 საუკუნის მიწურულიდან, 1886 წელს გაზეთ „ფიგაროში“ დაბეჭდილ „სიმბოლისტთა მანიფესტის“ შემდეგ, სათავე ედება თვისობრივად ახალ მოდერნისტულ ხელოვნებას. მისი არსი შემოქმედებით თავისუფლებაში, სამყაროს სუბიექტური ნიშნით აღბეჭვდვასა და დოგმების რღვევაში მდგომარეობს. იმისთვის, რომ ხელოვნება ცხოვრებაზე აღმატებული იყოს, იმისთვის, რომ ნიჰილისტურმა და პრაგმატულმა დრომ პიროვნება პირად არ აქციოს, მოდერნისტები „ოცნებისა და ზმანების, მითებისა და სულთა ზეციურ სამეფოს მიმართავენ.“ [ს.სიგუა 2008:4]

   მოდერნისტულ-სიმბოლისტური მსოფლხედვის ქართული ტრანსფორმაცია ციფერყანწელთა ლიტერატურულ დაჯგუფებას უკავშირდება.

    როგორც სამეცნიერო კრიტიკაში მიუთითებენ, მათ შეძლეს არა მხოლოდ „ქართული ლექსის ევროპული რადიუსით მომართვა“, არამედ, ზოგადად, ახალი სააზროვნო გარემოს ჩამოყალიბება. „წმინდა ლიტერატურული თვალსაზრისით ეს გულისხმობდა სიმბოლისტური ესთეტიკის საფუძველზე, უმეტესად, მცირე პროზაული ტექსტების შექმნას; ესეისტური ჟანრის დამკვიდრებით თეორიულ და მსოფლმხედველობით საკითხებზე მუშაობას; ქართულ პოეზიაში ახალი პოეტური ფორმების (სონეტი, ტრიოლეტი, ტერცინა) და, რაც მთავარია, ვერლიბრის, თავისუფალი ლექსის, მიზანმიმართულად შემოტანას, ევროპელი და რუსი სიმბოლისტების ტექსტების თარგმნას, საუთარ ტექსტებში მათი სახელების დაფიქსირებას და მათდამი რეფერირებას, ახალი ლიტერატურული პეროიდიკის, პოეტური კრებულებისა და თარგმანების გამოცემას.“ [ბ. წიფურია 2006:5]

    სწორედ ამიტომ (იგულისხმება ლიტერატურის ისტორიისთვის ქართველ სიმბოლისტთა განუსაზღვრელი ღვაწლი) განსაკუთრებულ ძალისხმევასა და სიფრთხილეს მოითხოვს ქართველ სიმბოლისტა შემოქმედების სწავლება სკოლაში.  მნიშვნელოვნია, რომ დღეს მოქმედი სასკოლო პროგრამით მეოცე საუკუნის ლიტერატურას მოსწავლეები ეცნობიან დამათავრებელ, მე-12 კლასში, რაც მასწავლებელს საშუალებას აძლევს სასწავლო პროცესი წარმართოს სპეციფიკური სტრატეგიებისა თუ მეთოდების გამოყენებით.

    „ეროვნულ სასწავლო გეგმაში“ გაწერილი ინდიკატორების მიხედვით მეთორმეტეკლასელ მოსწავლეს შეუძლია:

·        სხვადასხვა ეპოქის, ქვეყნის და კულურის ტექსტების გაანალიზება მათში ასახული ინფორმაციის,  თემების, იდეების და პრობლემატიკის საშუალებით; (ქართ. XII.5)

·        სხვადასახვა ტექსტში ასახული ფასეულობების და შეხედულებების ერთმანეთთან შედარება; (ქართ. XII.6)

·        გაანალიზოს კულტურული, სოციალური და ისტორიული ფაასეულობების გავლენა ტექსტსა და მის ინტერპრეტაციაზე; (ქართ. XII.7)

·        გაანალიზოს რა გავლენას ახდენს ავტორის ენობრივი არჩევანი მკითხველზე; (ქართ. XII.8.)

·        მხატვრული ნაწარმოების ანალიზის დაწერა. (ქართ. XII.13)

    ამდენად, დამამთავრებელი კლასის მოსწავლეს აქვს კომპეტენცია დამოუკიდებლად შეძლოს მაღალი სააზროვნო ოპერაციების - ანალიზი, სინთეზი, შეფასება - წარმოება და ამ პროცესში მასწავლებელმა დამხმარის, ორიენტაციის მიმცემის ფუნქცია უნდა იკისროს, მხოლოდ და მხოლოდ.

                                                    „წერილი დედას“

    „წერილი დედას“ სრულიად გამორჩეული ტექსტია პაოლო იაშვილის შემოქმედებაში. იგი მიკეუთვნება სიმბოლისტური პერიოდის იმ ლექსების ჯგუფს, რომელშიც სუბიექტური, ინდივიდუალისტური მიზანი დომინირებს - შინაგანი მდგომარეობის პოეტური გზით გადმოცემის სურვილი. შეიძლება ითქვას, რომ პოეტის მოდერნისტული დროისადმი სულიერ კუთვნილებას სწორედ ეს ლექსი ადასტურებს.

    ამ პოეტური ტექსტის ახსნას კლასში ვიწყებთ გამოწვევის ფაზის ისეთი სტრატეგიით, როგორიცაა ფოკუსირებადი (მაპროვოცირებელი) შეკითხვები. ამ სტრატეგიის გამოყენებით შევძლებთ მოსწავლეთა წინარე ცოდნის გააქტიურებას, გარკვეული განწყობის შექმნას.

    შეკითხვები შეიძლება იყოს შემდეგი სახის:

1.      რა მოიტანა სიმბოლიზმა ახალი ხელოვნებაში, კერძოდ კი - ლიტერატურაში? სავარაუდო პასუხები - სიმბოლური აზროვნება, ინდივიდუალიზმი, შემოქმედებითი თავისუფლება, ანტუნატურალიზმი, იდიალიზმი, წარსულის უარყოფა, ექსცენტრიულობა...

2.      სიმბოლისტური ესთეტიკის ანალზისას რა მნიშვნელობა ენიჭება ეპოქის გათვალისწინებას?

სავარაუდო პასუხი - ევროპაში მიმდინარე სოციო-პოლიტიკურმა პროცესებმა ახალი გამოწვევის წინაშე დააყენა ხელოვნება. ურბანიზაციის დაჩქარებულმა ტემპმა, დადგენილი თეოლოგიური ნორმების გადაფასებამ მოითხოვა თვისებრივად ახალი ლიტერატურის შექმა. ადამიანი დადგა  საკუთარი სულის შეცნობის გზით ღმერთის ძიების აუცილებლობის წინაშე, ამისთვის კი  სიმბოლო, ინტიუციური წვდომის საშუალება, გამოიყენა.

3.      თქვენი აზრით, რა გავლენას ახდენს ურბანისტული ყოფა პიროვენების ფსიქიკაზე?

სავარაუდო პასუხი - ურბანისტული ყოფა, უპირველესად, დაჩქარებულ ცხოვრების რითმს, ადამიანის პირველადი სამყოფელიდან - ბუნებიდან მოწყვეტას გულისხმობს. ადამიანი ქვეცნობიერად წუხს, რომ არ შეუძლია ბუნებასთან სიახლოვე, ქალაქის ხალხმრავლობისა და ხმაურის ფონზე ესწრაფვის სიმშვიდეს. ეს, თავისთავად, მტკივნეული პროცესია.

    მაორიენტირებელი შეკითხვების დასმის შემდეგ დაფაზე ვხაზავ გრაფიკულ სქემას, რომელსაც პირობითად შეიძლება ვუწოდოთ შედარების მატრიცა. „როგორც კვლევები ადასტურებს, მოსწავლეებისათვის ახალი მასალის წარდგენა, ძირითადად, ლინგვისტური ფორმით ხდება. ეს იმას ნიშნავს, რომ მოსწავლისგან მოველით წარმოდგენის არალინგვისტური ფორმების დამოუკიდებლად შექმნას. როდესაც მასწავლებელი მოსწავლეებს ასეთი ფორმების შექმნაში ეხმარება, სწავლის შედეგიც გაცილებით მაღალია. დადასტურებულია, რომ წარმოდგენის არალინგვისტური ფორმების შექმნაში მოსწავლეთა ხშირი ჩართვა ხელს უწყობს ტვინის მუშაობის სტიმულირებას.“ [გერლიქი და ჯაუსოვეცი, 1999]

    ვფიქრობთ, მასწავლებლის დახმარებით გრაფიკული სქემის შექმნა და შევსება მოსწავლეს დაეხმარება ვიზუალურად აღიქვას რამდენიმე მოვლენასა და საგანს შორის არსებული მსგავსება და განსხვავება. კერძოდ, ჩვენს მიერ შეთავაზებული სქემა დაუკავშირდება განსხვავებული ისტრიულ-კულტურული ეპოქების შედარებას მთავარი ობიექტის, ადამიანის, ასახვის თვალსაზრისით. რადგან მეთორმეტეკლასელი მოსწავლე იცნობს ჰაგიგრაფიულ მწერლობას (შუასაუკუნეების ესთეტიკას) და „ვეფხისტყაოსანს“ (რენესანსულ ესთეტიკას), მას შეუძლია იმსჯელოს ამ ეპოქის ადამიანის სახეზე მოდერნულ ადამიანთან შეპირისპირების გზით.

    გთავაზობთ გრაფიკულ სქემას დასრულებული (შევსებული) სახით:

შუასაუკუნების ადამიანი	რენესანსული ადამიანი	მოდერნული ადამიანი
თეოლოგიური	ჰარმონიული	თავისუფალი
მტკიცე	ძლიერი	გაორებული
მორჩილი	უკომპრომისო	ნიჰილისტი

    ზემოთ დასახელებული ორი სტარატეგიის გამოყენების შემდეგ, ბუნებრივია, ჩვენი მიზანი - მოსწავლეთა წინარე ცოდნის გაააქტიურება და მისი დაკავშირება შესასწავლ მასალასთან, მიღწეული იქნება, თუმცა არ უნდა დავივიწყოთ მოსწავლეთა ინეტერსი. როგორც დ. ლორთქიფანიძე მიუთითებს „სწავლაში წარმატება დიდაა დამოკიდებული ინტერესზე, მოსწავლის მიერ იმის წინასწარ ზოგად გაააზრებაზე, რაც სწავლის შედეგად განცდილი იქნება, როგორც სათანადო სწავლითი მოთხოვნილების დაკმაყოფილებასთან დაკავშირებული სიხარულის, სიამოვნების გრძნობა, ემოცია.“  

    ხშირ შემთხვევაში ინტერესის გაჩენის უმთავრესი წინაპირობა ლიტერატურული ტექსტის პესონაჟთან საკუთარი თავის ინდენტიფიცირებაა. რადგან მოსწავლეები მასწავლების ხელმძღვანელობით ისაუბრებენ მოდერნული ადამიანის მახასიათებლებზე, აღმოაჩენენ, რომ მოდერნული მსოფლხედვის ქრონოლოგიური საწყისი სიმბოლოსტებს უკავშირდებათ, თუმცა გრძელდება დღემდე. მოსწავლეები გაიზრებენ, რომ  ამ ნიშნით ასახსნელი ლექსის ავტორიც ზუსტად იმგავარივე სულიერი წყობის სუბიექტია როგორც თვითონ, თანამედროვე სამყაროს შვილი. სწორედ ამიტომ, კარგი ქნება, მოსწავლეებს საშუალება მივცეთ საკუთარი თავი ჩააყენოს ლექსის ავტორის პოზიციაში და წარმოიდგინოს (ეს შეიძლება მოხერხდეს ავტორისა და მკითხველის როლთა გაცვლის გარეშეც), რა შეიძლება მიწერო დედას, რისი თქმა შეიძლება მოგინდეს მისთვის. მოსწავლეთა აზრების „გენერირებისთვის“ კარგი იქნება, გამოვიყენოთ სტრატეგია გონებრივი იერიში. გთავაზობთ სქემას:

დედას   ვწერ

 

                                                                                                           

    სავარაუდო პასუხეები შეიძლება იყოს:

·        მომენატრა;

·        ვნანობ, რომ დავტოვე;

·        მინდა ბავშვობის გახსენება, სეირნობა მასთან ერთად;

·        რჩევა მჭირდება;

·        თავს მარტოსულად ვგრძნობ და გამხნევება მინდა მისი....

    ამ სტრატეგიის გამოყენების შემდეგ, დიდია ალბათობა იმისა, რომ მოსწავლეები დაინტერესდნენ უშუალოდ ტექსტით; გაარკვიონ, გამართლდა თუ არა მათი მოლოდინები; ბოლოს და ბოლოს, გაიგონ რისი მიწერა მოუნდა პაოლოს დედისთვის. ამდენად, მასწავლებელი  წაიკითხავს ლექსს, მოსწავლეები განწყობისა და მხატვრულობის დონეზე შეიგრძნობენ მას.

    ამის შემდეგ ეფექტიანი იქნება მასწავლებელმა გამოიყენოს სტრატეგია „დაფიქრდით, დაწყვილდით, აზრი ერთმანათეს გაუზიარეთ“ მოდიფიცირებული სახით. როგორც ცნობილია, ამ სტარატეგიას პედაგოგი მიმართავს გამოწვევის ფაზაზე. კერძოდ, სვამს პრობლემურ შიკითხვას და მოსაწავლეებს საშუალებას აძლევს საკუთარი მოსაზრება გაუზარონ მეწყვილეს, შემდეგ კი წარადგინონ კლასის წინაშე. ჩვენს შემთხვევაში, სტარატეგიას „დაფიქრდით, დაწყვილდით, აზრი ერთმანეთს გაუზიარეთ“ გამოვიყენებთ ლექსის ტექსტუალური კვლევისთვის, დავუახლოებთ მას ჯგუფური მუშაობის ისეთ სახეს როგორიცაა წყვილებში მუშაობა.

კერძოდ,  ლექსს დავყოფთ 7 თანაბარ ნაწილად, სტოფად (იგულისხმება, რომ კლასში 14 მოსწავლეა. თუ გავითვალისწინებთ, რომ ეს არის დამამთავრებელი კლასი, მოსწავლეთა ეს რაოდენობა სრულიად მოსალოდნელია), გავუნაწილებთ წყვილებს და ვთხოვთ მის ფორმობრივ და შინაარსობრივ ანალიზს. სტრატეგიის რეალიზების პირველ ეტაპზე მოსწავლეები დამოუკიდებლად ფიქრობენ, თავისთვისთის ჩამოწერენ მთავარ დებულებებს, შემდეგ კი საკუთარ მოსაზრებებს უზიარებენ ერთმანეთს. დაკისრებული დავალების შესრულების შემდეგ თითოეულ ჯგუფს ვთხოვთ მათი „აღმოჩენების“ კლასის წინაშე პრეზენტირებას.

    თავის მხრივ, ტექსტის სწორი იდეური და ფორმობრივი ანალიზისთვის მასწავლებელი  შიგადაშიგ შეძილება  ჩაერთოს საგაკვეთილო პროცესს შემდეგი კითხვებით:

1.      რამდენად უკავშირდება ლექსი პაოლო იაშვილის ბიოგრაფიას?

2.      რა იცით კინტოებზე? რა ძირითადი მახასიათებლით შემოჰყავს პოეტს კინტოები მხატვრულ თხრობაში?

3.      რას გულისხმობს სიტყვა „დავიკუნტები“? ხომ არ გახსენდებათ თქვეენთვის ცნობილი რომელიმე მხატვრული ტილო?

4.      რისი სიმბოლო შეიძლება იყოს ყელსახვევი და ხელთათმანი? ხომ არ გახსენდებათ თქვენთის ცნობილი რომელიმე ლიტერატურული ტექსტი?

5.      რა იცით ხახულის ღვთისმშობლი ხატზე?

6.      ფეხშიშველი დედის სახე რას ნიშნავს თქვენთვის?

7.      რომელ მხატვრულ ხერხს იყენებს პოეტი, როგორც მაგისტრალურ საშუალებას ლექსის მიზანმიმართულების გადმოსაცემად?

    აგრეთვე, განმატავს ისეთ ლექსიკურ ერთეულებს, როგორებიცაა „ტარნები“, „კალო“, „კევრი“, „ბათმანი“.

    გაკვეთილის დასკვნით ეტაპზე, რეფლექსიის ფაზისთვის ეფექტიანი იქნება სტარატეგია 10წუთიანი ესსე-ს გამოყენება. კერძოდ, მოსწავლეებს კიდევ ერთხელ განვუმარტავთ, რომ „წერილი დედას“ სექმნილია ტრადიციული ლექსისგან განსხვავებით, თავისუფალი ლექსის პრინციპით და ვთხოვთ დაწერონ, რამდენად გამოხატავს შესასწავლი ლექსის ფორმა ლირიკული გმირის შინაგან სამაყაროს.

    გაკვეთილის ბოლოს მოსწავლეებს წარვუდგენთ იმ ტექსტთა სარეკომენდაციო სიას, რომელთა გაცნობა კიდევ უფრო ღრმად გააზრებინებს მათ ლექსის „წერილი დედას“ პრობელემატიკას.

    სარეკომენდაციო სია:

პ. იაშვილი, „ფარშევანგები ქალაქში“;

კ. ნადირაძე, „ავზნიანი ქალაქი“,

ბ. ხარანაული, „კართოფილის ამოღება“.