ნინას ბლოგი: May 2015

Sunday, May 31, 2015

მასწავლებელთა პროფესიაში შესვლის სირთულეები

მასწავლებლის პროფესია რეგულირებად პროფესიებს მიეკუთვნება, მაგრამ ეროვნულ კვალიფიკაციათა ჩარჩოში არ არის დაკონკრეტებული მასწებელთა კვალიფიკაცია ამომწურავად.

როგორც ცნობილია, 2006 წელს დამტკიცდა მასწავლებლის მომზადებისა და პროფესიული განვითარების კონცეფცია (საქართველოს მთავრობის დადგენილება N29, 09 თებერვალი, 2006წ.)მომზადებული დოკუმენტის მიხედვით მასწავლებლობის უფლების მოპოვება შეეძლოთ განათლების ბაკალავრებსა და მაგისტრებს სკოლაში ერთწლიანი გამოსაცდელი პერიოდის (მენტორ-მაძიებლობა) და სასერტიფიკაციო გამოცდის წარმატებით ჩაბარების შემდეგ. განათლების ბაკალავრებს მხოლოდ დაწყებით კლასებში სწავლების უფლება ჰქონდათ, ხოლო განათლების მაგისტრებს - დაწყებით, საბაზო და საშუალო საფეხურებზე. ამ მოსაზრების უკუგდება მალევე გახდა საჭირო, რადგან მაგისტრატურაში არ სწავლობს იმ რაოდენობით მასწავლებლობის მსურველი, რამდენის საჭიროებაცაა. ამდენად, შემდეგ წლებში ბაკალავრიატდამთავრებულებსაც მიეცათ მასწალებლობის უფლება, მათ მენტორ-მაძიებლის პროგრამა უნდა გაევლოთ.

გეგმის მიხედვით 2014 წლამდე მასწავლებელთა პროფესიული განითარების ცენტრს უნდა უზრუნველყო, რომ სკოლას ჰყოლოდა სპეციალურად მომზადებული მენტორი, რათა მათ შეძლებოდათ მაძიებლების მიღება. ვინაიდან ყველა სკოლას არ ჰყავდა მენტორი (შესაბამისად არ შეეძლო მაძიებლობის მსურველის მიღება), ეს პროგრამა პროფესიაში შესვლის ბარიერად იქცა.

ამ პრობლემის დარეგულირების მცდელობა იყო ახალი საკანონმდებლო ცვლილება 2012 წელს, რომლის მიხედვითაც პროფესიაში შესვლის უფლება მიეცა უმაღლესდამთავრებულ ბაკალავრს მაძიებლობის გავლის გარეშე.

მნიშვნელოვანია, რომ 2008 წელს შემუშავდა და დამტკიცდა მასწავლებლის პროფესიული და საგნობრივი სტანდარტი. სტანდარტით მოთხოვნილ ცოდნასა და უნარებთან შესაბამისობა მასწავლებელმა სასერტიფიკაციო გამოცდაზე უნდა დაადასტუროს. საკვალიფიკაციო მოთხოვნების დაკმაყოფილების შემთხვევაში მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრი გასცემს მასწავლებლის სერტიფიკატს, რომელიც მოქმედებს გაცემიდან 8 წლის განმავლიბაში. (საქართველოს კანონი ზოგადი განათლების შესახებ, მუხლი 21).

ჩნდება კითხვა - არის თუ არა პრობლემა ის, რომ ზოგადასაგანმანათლებლო დაწესებულების მასწავლებელს სახელწიფო არ ავალდებულებს პედაგოგიურ-მეთოდიკური ცოდნის ფლობას? კერძოდ, კი განათლების მეცნიერებების საბაკალავრო და სამაგისტრო პროგრამების გავლას.

სამწუხარო ფაქტია, რომ ხშირ შემთხვევაში მასწავლებლობას იმ ფაკულტეტის კურსდამთავრებულები ირჩევენ (ქიმიკოსები, ფიზიკოსები და ა.შ.), რომელთაც უნივერსიტეტში არ უსაწავლიათ სწავლისა და განვითარების თეორიები და საგნობრივი მეთოდიკა. ვფიქრობ, არამართებულია, რომ დღეს ნებისმიერ უმაღლესდამთავრებულს შეუძლია ჩააბაროს სასერტიფიკაციო გამოცდა და მოიპოვოს მასწავლებლობის უფლება. სასკოლო საგნების რელევანტური სპეციალობის ბაკალავრებსა და მაგისტრებს მასწავლებლის მომზადების პროგრამა აუცილებელად უნდა ჰქონდეთ გავლილი.

ბუნებრივია, ჩნდება კითხვა - რატომ აყენებს სახელმწიფო თანაბარ პირობებში იმათ, ვისაც გავლილი აქვს კონკრეტული მეცნიერული დისციპლინის (სასწავლო საგანი) საბაკალავრი პროგრაა და იმათ, ვისაც ძირითად სპეციალობასთან ერთად დამატებითი სპეციალობის ფარგლებში გავლილი აქვს პედაგოგიკის საბაკალავრო პროგრამა? უფრო მეტიც, რატომ არ ანიჭებს სახელწიფო უპირატესობას განათლების მაგისტრებს? კანონდებლობის დონეზე რატომ არ არის დარეგულირებული თანაფარდობა? რა თქმა უნდა, ამ კითხვებზე პასუხის გაცემა არც თუ ისე იოლია, მაგრამ ეს კითხვები ითხოვს არ თუ პასუხს მხოლოდ, არამედ დაუყოვნებრივ რეაგირებას.

უნდა აღინიშნოს, რომ საქართველოში არსებულ აკრედიტირებულ უმაღლეს საგანმანათლებლო დაწესებულებათგან 10-მდე უნივერსიტეტი სთავაზობს აბიტურიენტს საბაკალავრო პროგრამას განათლებაში. ძირითადი მიმართულებებია - დაწყებითი განათლება, პედაგოგიკა და ინკლუზიური განათლება.

საიდუმლო არ არის, რომ საუნივერსიტეტო პროგრამების მთავარი ხარვეზი თეორიის პრაკტიკისგან მოწყვეტაა. მნიშვნელოვანია, რომ უნივერსიტეტს მჭიდრო კავშირი ჰქონდეს სკოლებთან, მასწავლებლის მომზადების პროგრამის აუცილებელი კომპონენტი სასკოლო პრაქტიკა იყოს.

ჩემი ვარაუდით, სასკოლო პრაქტიკის ქმედითუნარიანობისა და მასში ჩართული მასწავლებლების მოტივაციის გასაზრდის მიზნით კარგი იქნება ამუშავდეს სახელწიფო პროგრამები, რომლებიც ითვალისწინებს მასწავლებელთა დაფინანსებას; ასევე, არ იქნებოდა ურიგო, თუ მასწავლებელი ამ ტიპის საქმიანობის შედეგად მიიღებდა კრედიტებს პროფესიული განვითარების პროცესში. უნდა ითქვას ისიც, რომ სასკოლო პრაქტიკას უნდა მიენიჭოს პროფესიული სტაჟის (გათანაბრებული მაძიებლობის პროგრამით მიღებულ სტაჟთან) კვალიფიკაცია. მისი გავლის შემდეგ სტუდენტს (მასწავლებლობის მსურველს) არ უნდა შეექმნას პრობლემა დასაქმების თვალსაზრისით.

ამდენად, საუნივერსიტეტო მომზადებიდან პროფესიაში შესვლა უნდა იყოს ლოგიკური. ამასთან, საჭიროა განცდა იმისა, რომ პროფესიაში შესვლას გამჭირვალე და სანდო მექანიზმები დაარეგულირებს.

არასახარბიელო და სამწუხაროა განათლების მართვის საინფორმაციო სისტემების ვებ-გვერდზე (www.emis.ge.) გამოქვეყნებული სტატისტიკა. 2012 წლის მონაცემებით საქართველოში კერძო და საჯარო სკოლებში სულ 69828 მასწავლებელია. 20წლიდან 30-მდე ასაკობრივი ჯგუფის მასწავლებელთა რაოდენობა შეადგენს მთელი რაოდენობის მხოლოდ 10.10%-ს, მაშინ, როცა საპენსიო ასაკის მასწავლებელთა რიცხვი 10497%-ია.

მრავალი კვლევა მიუთითებს, რომ ზოგადსაგანამანათლებლო დაწესებულებაში სწავლის ხარისხის გაუმჯობესება პირდაპირ პროპორციულად დაკავშირებულია მოტივირებულ და კვალიფირებულ მასწავლებელთან. რა თქმა უნდა, უდიდესი მნიშვნელობა აქვს საგანამანათლებლო პროგრამებსა და კლასში მოსწავლეთა რაოდენობას, მაგრამ წინსვლის მთავარი წინაპირობა მაინც კარგი პედაგოგია. ამასთან, აუცილებლია კარგად გავაანალიზოთ, რომ მასწავლებლად მუშაობის ხანგრძლივობა არ გულისხმობს კომპეტენციების აუცილებელ ზრდას. აუცილებელია სკოლაში ახალგაზრდა, იდეალისტი მასწავლებლების დასაქმება.

მართალია, ახალი რეგულირებით („მასწავლებელთა მომზადების, პროფესიული განვითარებისა და კარიერული ზრდის სქემა“) სკოლის ადმინისტრაცია ვალდებულია არსებული ვაკანსია გამოაქვეყნოს საჯაროდ, თუმცა მთავარი პრობლემა მაინც პროფესიაში შესვლის გამჭირვალე და სანდო მექანიზმების არარსებობაა.

ვიმედოვნებ, საკანონმდებლო ორგანოსთვის განსახილველად წარდგენილი მასწავლებელთა ახალი სქემა ზემოთ აღნიშნულ ყველა ხარვეზს გაითვალისწინებს და ახალგაზრდა თაობას მისცემს თავის ცოდნისა და პედაგოგიური სურვილების რეალიზების საშუალებას.

ჩემი ჩიტუნიები

ბავშვის კოგნიტური განვითარების თავისებურებები

მოზარდის განვითარების პერიოდიზაცია გულისხმობს ამ პროცესის გარკვეულ პერიოდებში მოქცევას თითოეულისთვის ნიშანდობრივი თავისებურებების მიხედვით. როგორც შალვა ჩხარტიშვილი შენიშნავს - „ასაკობრივი განვითარების საფეხურები ერთმანეთისგან გამოიყოფა მეტნაკლები სიცხადით, ასაკისთვის დამახასიათებელი ფსიქოფიზიკური თავისებურებებით, რომელნიც, პირველ რიგში, მოზარდის გარესინამდვილესთან დამოკიდებულებაში - ქცევაში იჩენს თავს.“ [ქ.კუასელი 2012:98]

როგორც ცნობილია, განვითარება ფართო ცნებაა და იგი გულისხმობს მანამდე არარსებული ისეთი ნიშან-თვისებების შეძენას, რაც უფრო სრუყოფილს ხდის პიროვნებას. განვითარება მოიცავს ისეთ შიდაკატეგორიებს, როგორებიცაა:

· ფიზიკური განვითარება;

· გონებრივი (ინტელექტუალური) განვითარება (ამგვარი დაყოფის პირობებში გულისხმობს ეთიკურ და ესთეტიკურ განვითარებასაც);

· სოციალური (ვოლიტური) განვითარება;

ამ ნაშრომის მიზანია მოზარდის კოგნიტური, ანუ გონებრივი განვითარების საფეხურების განსხვავებულ კლასიფიკაციათა განხილვა და მათ შორის არსებული ურთიერთმიმართების დადგენა. ჩვენ ვისაუბრებთ ჟან პიაჟეს, ჯერომ ბრუნერისა და ლევ ვიგოტსკის თეორიებზე.

სამეცნიერო ლიტერატურაში შენიშნულია ბავშვის განვითარების ორი ძირითადი ფაქტორის - ბიოგენეტეკურისა და სოციოგენეტიკურის - შესახებ. მოზარდის განვითარებას, ერთი მხრივ, განსაზღვრავს ბიოლოგიურ მომწიფებასთან დაკავშირებული თანდაყოლილი მახასიათებლები, მეორე მხრივ, კი ისეთი სოციალური კატეგორიები, როგორებიცაა - აღზრდა და გარემო.

განათლების ისტორიიდან ცნობილია, რომ პირველი ასაკობრივი პერიოდიზაცია ანტიკური ფილოსოფიის გამორჩეული წარმომადგენლის, არისტოტელეს სახელთანაა დაკავშირებული. იგი მოზარდის განვითარების ერთიან პროცესს 3 შვიდწლიან მონაკვეთად ჰყოფს (0-დან 7-წლამდე, 7-დან 14 წლამდე, 14-დან 21 წლამდე), საფუძვლად კი ბუნებივი გავითარების პრინციპს უდებს.

პედაგოგიკისთვის უმნიშვნელოვანესია იან ამოს კომენსკის კლასიფიკაცია, რომლის მიხედვით განირჩევა ოთხი საფეხური:

· დაბადებიდან 6 წლამდე - დედობრივი სკოლის პერიოდი;

· 6-დან 12 წლამდე - მშობლიური ენის პერიოდი;

· 12-დან 18 წლამდე - ლათინური სკოლის ანუ გიმნაზიის პერიოდი;

· 18-დან 24 წლამდე - აკადემიისა და მოგზაურობის პერიოდი.

წარმოდგენილ პერიოდიზაციას საფუძვლად უდევს ბუნების შესაბამისობის პრონციპი.

უნდა აღინიშნოს, რომ ტექნიკურმა განვითარებამ ახალი გამოწვევების წინაშე დააყენა როგორც პედაგოგიკური, ისე ფსიქოლოგიური მეცნიერებები. XX საუკუნიდან ბავშვის განვითარების ასაკობრივი პერიოდიზაცია არა მხოლოდ თეორიულ, არამედ ექსპერიმენტულ საუძველს ემყარება. ამასთან, „თანამედროვე მეცნიერება, ექსპერიმენტული კვლევის პირობებში, მუდმივად აზუსტებს და აკონტროლებს ბავშვის განვითარების ფაქტორების ურთულესს საკითხს.“ [ქ. ჭკუასელი 2012:96]

ფართო გაგებით კოგნიტური განვითარება გულისხმობს მოსწავლეთა აზროვნების, შემეცნებითი და განსჯითი უნარებისა და ინტელექტუალური შესაძლებლობების განვითარებას. შვედი ბიოლოგი, ჟან პიაჟე კოგნიტური განვითარების 4 საფეხურს გამოყოფს. ამ დაყოფას, ბუნებრივია, საფუძვლად უდევს ბავშვის სააზროვნო სისტემის ცვალებადობა.

· სენსომოტორული სტადია (დაბადებიდან ორ წლამდე) >> ბავშვი ცოდნას თავისი შეგრძნებებისა და ფიზიკური მოქმედებების გამოყენებით აგებს. კოგნიტური განვითარების სწორედ ამ დონეზე გაიზრებს ბავშვი საგანთა მუდმივობის ცნებას. ე.ი. აღმოაჩენს, რომ საგნები და მოვლენები არსებობენ მაშინაც კი, როცა მათ ვერ ხედავს.

· პრეოპერაციული სტადია (2-დან 7-წლამდე) >> ვითარდება ენობრივი უნარები, რაც სოციალური კომუნიკაციის საფუძველს ქმნის. დამახასიათებელია:

1. ცენტრაცია - ყურადღების გამახვილება სიტუაციის მხოლოდ ერთ, ყველაზე ნათელ და ადვილად აღსაქმელ მხარეზე და ყველა სხვა დანარჩენი ასპექტების იგნორირება.

2. ეგოცენტრიზმი - სიტუაციების სხვა ადამიანების პოზიციიდან დანახვის უნარის არქონა.

· კონკრეტულოპერაციული სტადია ( 7-დან 11/12 წლამდე) >> ინტუიციურ აზროვნებას ანაცვლებს ლოგიკური, მაგრამ მხოლოდ კონკრეტულ სიტუაციებში. კოგნიტური განვითარების ამ საფეხურზე, ჟან პიაჟეს აზრით, ბავშვს შეუძლია:

1. სერიაცია/დახარისხება - საგნის დალაგება რაოდენობრივი მახასიათებლების მიხედვით (სიგრძე, წონა, მოცულობა);

2. კატეგორიაში ჩართვა (ინკლუზია) - საგნის ერთდროულად სხვადასხვა სახეობაში კლასიფიკაცია;

3. ტრანსფორმაცია - ერთი მდგომარეობიდან მეორეში გადასვლის პროცესის გონებაში ასახვს.

· ფორმალუროპერაციული სტადია (11/12-დან 25-მდე) >> მოზარდს შეუძლია იაზროვნოს არა მხოლოდ კონკრტულ და რეალურ, არამედ ჰოპოთეზურ საგნებთან და მოვლენებთან მიმართებით. ინტელექტუალური განვითარების ამ საფეხურზე მოზარდს უვითარდება აბსტრაქტული აზროვნების უნარი; იდეალიზებისა და წარმოსახვის უნარები.

თავს მხრივ მნიშვნელოვანია, რომ ტრადიციულ პედაგოგიკაში აღნუსხული ძირითადი მახასიათებლები ბავშვობის ეტაპისა (პიაჟეს მიერ გამოყოფილი პირველი სამი ეტაპი ბავშვობის ხანაზე მოდის) სრულ თანხმობაშია პიაჟისეულ კლასიფიკაციასთან. შეიძლება სხვაგვარადაც ითქვას - ჟან პიაჟეს მიერ დასახელებული თავისებურებები, რომლებიც ამა თუ იმ ასაკისთვისაა ნიშანდობრივი, სწორედ ტრადიციულ პედაგოგიკაში იღებს სათავეს. კერძოდ,

Ø ბავშვობის წლებში მოსწავლეების აზროვნება კონკრეტულ-საგნობრივ ხასიათს ატარებს, აზროვნებით ოპერაციებს კი მხოლოდ თვალსაჩინო მასალაზე აწარმოებენ. (ჟან პიაჟეც ზუსტად იმავე ქრონოლოგიურ ჩარჩოში აქცევს ბავშვობის ასაკს და კოგნიტური განვითარების საფეხურისთვის მინიჭებული სახელებით, მიანიშნებს ამ სტადიაზე მყოფი ბავშვის აზროვნების უმთავრეს მახასიათებელზე; კერძოდ, პრეოპერაციულობა სააზროვნო ოპერაციების განხორცილების წინამოსამზადებელ პერიოდს გულისხმობს, კონკრეტულოპერაციული აზროვნება კი მის კონკრეტულ-საგნობრივობაზე მიგვანიშნებს);

Ø გარდამავალ პერიოდში მოზარდი იწყებს რეალობისა და ფანტაზიის გამიჯვნას. აგრეთვე, კაუზალურ (მიზეზ-შედეგობრივ) აზროვნებას. აღსანიშნავია, რომ ჟან პიაჟე ამ მახასიათებლზე დაყრდნობით ცალკე გამოყოფს ბავშვის ინტელექტუალური განვითარების ისეთ დონეს, როგორიცაა ფორმალუროპერაციული.

ვფიქრობ, ძალიან საინტერესო და მნიშვნელოვანია ტრადიციულ პედაგოგიკაში შენიშნული ერთ-ერთი თავისებურება ბავშვობის ასაკისა, რომელსაც ჯან პიაჟე კონკრეტულ კვალიფიკაციას ანიჭებს. საუბარია, ეგოცენტრიზმზე. „ფიზიკური ენერეგიის მოჭარბება და ჯანსაღი სიცოცხლის შეგრძნება გვიანი ბავშვობის ასაკის მოზარდს მხიარულ განწყობილებას უქმნის და ხალისიანს, ცელქსა და მოუსვენარს ხდის. ეს გარემოება, იმ იუმორის გრძნობასთან ერთად, რომელიც ამ ასაკში იჩენს თავს, ხშირად იქცევა ფიზიკური ნაკლის მქონე ადამიანების როგორც მოზარდის, ისე ზრდადასრულებულის შეუბრალებელი დაცინვის საფუძვლად. იგი ხშირად, სხვა ისეთი, ბავშვურად სულელური ქცევის მიზეზიც ხდება, რომელიც ყოველგვარი განზრახვის გარეშე დიდ უსამოვნებას აყენებს ვინმეს.“ [ქ.ჭკუასელი 2012:104] მოხმობილ ვრცელ ციტატაში საუბარი სწორედ ეგოცნტრიზმით განპირობებულ ბავშვის აზროვნებისა თუ ქცევის თავისებურებაზეა.

თავის მხრივ, საიტერესოა რუსი ფსიქოლოგის, ლევ ვიგოტსკის თეორია, რომელშიც იგი ხაზს უსვამს სოციალური კომუნიკაციისა და ენის გავლენას ბავშვის კოგნიტურ განვითარებაზე. სწორედ ამიტომაა, რომ ლევ ვიგოტსკის თეორია ფსიქოლოგიურ მეცნიერებეში ცნობილია, როგორც „სოციო-კულტურული“ თეორია.

ლევ ვიგოტსკი ბავშვობის ხანის პერიოდიცაზიას ენისა და აზროვნების ურთიერთმიმართების დონეების მიხედვით ახდენს. კერძოდ, გამოყოფს შემდეგ პერიოდებს:

· დაბადებიდან 2 წლამდე - ენა და აზროვნება ორ განცალკევებულ იდეას წარმოადგენს. ენა კომუნიკაციის საშუალებაა და არა აზროვნების;

· 2-დან 3 წლამდე - დამახასიათებელია ეგოცენტრული მეტყველება. რადგან ენა და აზროვნება პირველად ერწყმის ერთმანეთს, ამ ასაკის ბავშვები ხშირად საკუთარ თავს ესაუბრებიან;

· 3-დან 7 წლამდე - შინაგანი მეტყველება ანაცვლებს ეგოცენტრულს. ბავშვები საკუთარ თავთან საუბარს გონებაში იწყებენ.

საინტერესოა, რომ ჟან პიაჟესა და ლევ ვიგოტსკის განსხვავებულად ესმით სწავლისა და განვითარების ურთიერთმიმართების საკითხი. კერძოდ, „პიაჟეს მიაჩნდა, რომ განვითარება წინ უძღვის სწავლას. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ბავშვებს ჯერ გარკვეული კოგნიტური სტრუქტურები, ანუ სქემები უნდა ჩამოუყალიბდეთ, რათა მათ შეძლონ სამყაროს შესწავლა და შემეცნება. ვიგოტსკის თეორია კი ვარაუდობდს, რომ სწავლა წინ უძღვის და ხელს უწყობს კოგნიტურ განვითარებას.“ [ნ.ჯანაშია 2011:55]

მნიშვნელოვანია, აგრეთვე, ჯერონ ბრუნერის თეორია, რომელიც ადამიანის აზროვნების პროცესის სამ ფორმას განასხვავებს - მოქმედებით გამოხატვა (2 წლამდე ბავშვები ცოდნას იძენენ და გამოხატავენ მოქმედებებით), ხატოვანი გამოხატვა (ბავშვები გონებაში წარმოსახული ხატების, სურათების საშუალებით აზროვნებენ), სიმბოლური გამოხატვა (მოზარდს შეუძლია აბსტრაქტულად აზროვნება).

ბუნებრივია, ჩნდება კითხვა - რა მიჯნა არსებობს ხატოვან და სიმბოლურ გამოხატვას შორის? პასუხი შემდეგნაირია - „ხატოვანი ანუ წარმოსახვითი გამოხატვა შესაძლებლობას აძლევს ადამიანს, იცნოს ის საგნები, რომლებიც უმნიშვნელოდ იცვლება (მაგალითად, მთები თოვლის საფარველის გარეშე). სიმბოლური გამოხატვა კი იყენებს სიმბოლურ სისტემებს იმისთვის, რომ ცოდნა დაშიფროს. ცნობილი სიმბოლური სისტემებია ენა და მათემატიკური ჩაწერის სისტემა. ასეთი სისტემები ადამიანს შესაძლებლობას აძლევს, სიტყვიერი მითითების შედეგად შეცვალოს სიმბოლური ინფორმაცია.“ [ნ.ჯანაშია 2011:112]

როგორც ვხედავთ, როგორც ტრადიცული, ისე ინოვაციური (კერძოდ, პიროვნებაზე ორიენტირებული) მიდგომები მოზარდის ინტელექტუალური განვითარების არსებითად იდენტურ კლასიფიკაციას იძლევიან. ეს, რა თქმა უნდა, ბუნებრივიცაა, რადგან მათი შესწავლის საგანი - ბავშვის აზროვნება - განვითარების იმგვარ პროცესებს გადიოდა საუკუნეების წინ, როგორც დღეს და მასზე დაკვირვებაც იმავე სურათს მისცემდა მეცნიერებს. უბრალოდ, ტექნიკის განვითარება ექსპერიმენტული კვლევების ჩატარების საშუალებას იძლევა თანამედროვე მსოფლიოში, რაც მის შედეგებს უფრო სანდოს ხდის.

ვფიქრობ, ზემოთ ზემოთ წარმოდგენილი ინფორმაციის ფლობა მნიშვნელოვან სამსახურს გაუწევს არა მხოლოდ პედაგოგებს, არამედ მშობლებსაც, რადგან ასაკითვის დამახასიათებელი თავისებურებების გათვალისწინების გარეშე შეუძლებელია მოზარდის სწორი განვითარება.

· ფიზიკური განვითარება;

· სოციალური (ვოლიტური) განვითარება;

· დაბადებიდან 6 წლამდე - დედობრივი სკოლის პერიოდი;

· 6-დან 12 წლამდე - მშობლიური ენის პერიოდი;

· 12-დან 18 წლამდე - ლათინური სკოლის ანუ გიმნაზიის პერიოდი;

· 18-დან 24 წლამდე - აკადემიისა და მოგზაურობის პერიოდი.

"წერილი დედას" - მეთოდური ორიენტირები

შესავალი

მე-19 საუკუნის მიწურულიდან, 1886 წელს გაზეთ „ფიგაროში“ დაბეჭდილ „სიმბოლისტთა მანიფესტის“ შემდეგ, სათავე ედება თვისობრივად ახალ მოდერნისტულ ხელოვნებას. მისი არსი შემოქმედებით თავისუფლებაში, სამყაროს სუბიექტური ნიშნით აღბეჭვდვასა და დოგმების რღვევაში მდგომარეობს. იმისთვის, რომ ხელოვნება ცხოვრებაზე აღმატებული იყოს, იმისთვის, რომ ნიჰილისტურმა და პრაგმატულმა დრომ პიროვნება პირად არ აქციოს, მოდერნისტები „ოცნებისა და ზმანების, მითებისა და სულთა ზეციურ სამეფოს მიმართავენ.“ [ს.სიგუა 2008:4]

მოდერნისტულ-სიმბოლისტური მსოფლხედვის ქართული ტრანსფორმაცია ციფერყანწელთა ლიტერატურულ დაჯგუფებას უკავშირდება.

როგორც სამეცნიერო კრიტიკაში მიუთითებენ, მათ შეძლეს არა მხოლოდ „ქართული ლექსის ევროპული რადიუსით მომართვა“, არამედ, ზოგადად, ახალი სააზროვნო გარემოს ჩამოყალიბება. „წმინდა ლიტერატურული თვალსაზრისით ეს გულისხმობდა სიმბოლისტური ესთეტიკის საფუძველზე, უმეტესად, მცირე პროზაული ტექსტების შექმნას; ესეისტური ჟანრის დამკვიდრებით თეორიულ და მსოფლმხედველობით საკითხებზე მუშაობას; ქართულ პოეზიაში ახალი პოეტური ფორმების (სონეტი, ტრიოლეტი, ტერცინა) და, რაც მთავარია, ვერლიბრის, თავისუფალი ლექსის, მიზანმიმართულად შემოტანას, ევროპელი და რუსი სიმბოლისტების ტექსტების თარგმნას, საუთარ ტექსტებში მათი სახელების დაფიქსირებას და მათდამი რეფერირებას, ახალი ლიტერატურული პეროიდიკის, პოეტური კრებულებისა და თარგმანების გამოცემას.“ [ბ. წიფურია 2006:5]

სწორედ ამიტომ (იგულისხმება ლიტერატურის ისტორიისთვის ქართველ სიმბოლისტთა განუსაზღვრელი ღვაწლი) განსაკუთრებულ ძალისხმევასა და სიფრთხილეს მოითხოვს ქართველ სიმბოლისტა შემოქმედების სწავლება სკოლაში. მნიშვნელოვნია, რომ დღეს მოქმედი სასკოლო პროგრამით მეოცე საუკუნის ლიტერატურას მოსწავლეები ეცნობიან დამათავრებელ, მე-12 კლასში, რაც მასწავლებელს საშუალებას აძლევს სასწავლო პროცესი წარმართოს სპეციფიკური სტრატეგიებისა თუ მეთოდების გამოყენებით.

„ეროვნულ სასწავლო გეგმაში“ გაწერილი ინდიკატორების მიხედვით მეთორმეტეკლასელ მოსწავლეს შეუძლია:

· სხვადასხვა ეპოქის, ქვეყნის და კულურის ტექსტების გაანალიზება მათში ასახული ინფორმაციის, თემების, იდეების და პრობლემატიკის საშუალებით; (ქართ. XII.5)

· სხვადასახვა ტექსტში ასახული ფასეულობების და შეხედულებების ერთმანეთთან შედარება; (ქართ. XII.6)

· გაანალიზოს კულტურული, სოციალური და ისტორიული ფაასეულობების გავლენა ტექსტსა და მის ინტერპრეტაციაზე; (ქართ. XII.7)

· გაანალიზოს რა გავლენას ახდენს ავტორის ენობრივი არჩევანი მკითხველზე; (ქართ. XII.8.)

· მხატვრული ნაწარმოების ანალიზის დაწერა. (ქართ. XII.13)

ამდენად, დამამთავრებელი კლასის მოსწავლეს აქვს კომპეტენცია დამოუკიდებლად შეძლოს მაღალი სააზროვნო ოპერაციების - ანალიზი, სინთეზი, შეფასება - წარმოება და ამ პროცესში მასწავლებელმა დამხმარის, ორიენტაციის მიმცემის ფუნქცია უნდა იკისროს, მხოლოდ და მხოლოდ.

„წერილი დედას“

„წერილი დედას“ სრულიად გამორჩეული ტექსტია პაოლო იაშვილის შემოქმედებაში. იგი მიკეუთვნება სიმბოლისტური პერიოდის იმ ლექსების ჯგუფს, რომელშიც სუბიექტური, ინდივიდუალისტური მიზანი დომინირებს - შინაგანი მდგომარეობის პოეტური გზით გადმოცემის სურვილი. შეიძლება ითქვას, რომ პოეტის მოდერნისტული დროისადმი სულიერ კუთვნილებას სწორედ ეს ლექსი ადასტურებს.

ამ პოეტური ტექსტის ახსნას კლასში ვიწყებთ გამოწვევის ფაზის ისეთი სტრატეგიით, როგორიცაა ფოკუსირებადი (მაპროვოცირებელი) შეკითხვები. ამ სტრატეგიის გამოყენებით შევძლებთ მოსწავლეთა წინარე ცოდნის გააქტიურებას, გარკვეული განწყობის შექმნას.

შეკითხვები შეიძლება იყოს შემდეგი სახის:

1. რა მოიტანა სიმბოლიზმა ახალი ხელოვნებაში, კერძოდ კი - ლიტერატურაში? სავარაუდო პასუხები - სიმბოლური აზროვნება, ინდივიდუალიზმი, შემოქმედებითი თავისუფლება, ანტუნატურალიზმი, იდიალიზმი, წარსულის უარყოფა, ექსცენტრიულობა...

2. სიმბოლისტური ესთეტიკის ანალზისას რა მნიშვნელობა ენიჭება ეპოქის გათვალისწინებას?

სავარაუდო პასუხი - ევროპაში მიმდინარე სოციო-პოლიტიკურმა პროცესებმა ახალი გამოწვევის წინაშე დააყენა ხელოვნება. ურბანიზაციის დაჩქარებულმა ტემპმა, დადგენილი თეოლოგიური ნორმების გადაფასებამ მოითხოვა თვისებრივად ახალი ლიტერატურის შექმა. ადამიანი დადგა საკუთარი სულის შეცნობის გზით ღმერთის ძიების აუცილებლობის წინაშე, ამისთვის კი სიმბოლო, ინტიუციური წვდომის საშუალება, გამოიყენა.

3. თქვენი აზრით, რა გავლენას ახდენს ურბანისტული ყოფა პიროვენების ფსიქიკაზე?

სავარაუდო პასუხი - ურბანისტული ყოფა, უპირველესად, დაჩქარებულ ცხოვრების რითმს, ადამიანის პირველადი სამყოფელიდან - ბუნებიდან მოწყვეტას გულისხმობს. ადამიანი ქვეცნობიერად წუხს, რომ არ შეუძლია ბუნებასთან სიახლოვე, ქალაქის ხალხმრავლობისა და ხმაურის ფონზე ესწრაფვის სიმშვიდეს. ეს, თავისთავად, მტკივნეული პროცესია.

მაორიენტირებელი შეკითხვების დასმის შემდეგ დაფაზე ვხაზავ გრაფიკულ სქემას, რომელსაც პირობითად შეიძლება ვუწოდოთ შედარების მატრიცა. „როგორც კვლევები ადასტურებს, მოსწავლეებისათვის ახალი მასალის წარდგენა, ძირითადად, ლინგვისტური ფორმით ხდება. ეს იმას ნიშნავს, რომ მოსწავლისგან მოველით წარმოდგენის არალინგვისტური ფორმების დამოუკიდებლად შექმნას. როდესაც მასწავლებელი მოსწავლეებს ასეთი ფორმების შექმნაში ეხმარება, სწავლის შედეგიც გაცილებით მაღალია. დადასტურებულია, რომ წარმოდგენის არალინგვისტური ფორმების შექმნაში მოსწავლეთა ხშირი ჩართვა ხელს უწყობს ტვინის მუშაობის სტიმულირებას.“ [გერლიქი და ჯაუსოვეცი, 1999]

ვფიქრობთ, მასწავლებლის დახმარებით გრაფიკული სქემის შექმნა და შევსება მოსწავლეს დაეხმარება ვიზუალურად აღიქვას რამდენიმე მოვლენასა და საგანს შორის არსებული მსგავსება და განსხვავება. კერძოდ, ჩვენს მიერ შეთავაზებული სქემა დაუკავშირდება განსხვავებული ისტრიულ-კულტურული ეპოქების შედარებას მთავარი ობიექტის, ადამიანის, ასახვის თვალსაზრისით. რადგან მეთორმეტეკლასელი მოსწავლე იცნობს ჰაგიგრაფიულ მწერლობას (შუასაუკუნეების ესთეტიკას) და „ვეფხისტყაოსანს“ (რენესანსულ ესთეტიკას), მას შეუძლია იმსჯელოს ამ ეპოქის ადამიანის სახეზე მოდერნულ ადამიანთან შეპირისპირების გზით.

გთავაზობთ გრაფიკულ სქემას დასრულებული (შევსებული) სახით:

შუასაუკუნების ადამიანი	რენესანსული ადამიანი	მოდერნული ადამიანი
თეოლოგიური	ჰარმონიული	თავისუფალი
მტკიცე	ძლიერი	გაორებული
მორჩილი	უკომპრომისო	ნიჰილისტი

ზემოთ დასახელებული ორი სტარატეგიის გამოყენების შემდეგ, ბუნებრივია, ჩვენი მიზანი - მოსწავლეთა წინარე ცოდნის გაააქტიურება და მისი დაკავშირება შესასწავლ მასალასთან, მიღწეული იქნება, თუმცა არ უნდა დავივიწყოთ მოსწავლეთა ინეტერსი. როგორც დ. ლორთქიფანიძე მიუთითებს „სწავლაში წარმატება დიდაა დამოკიდებული ინტერესზე, მოსწავლის მიერ იმის წინასწარ ზოგად გაააზრებაზე, რაც სწავლის შედეგად განცდილი იქნება, როგორც სათანადო სწავლითი მოთხოვნილების დაკმაყოფილებასთან დაკავშირებული სიხარულის, სიამოვნების გრძნობა, ემოცია.“

ხშირ შემთხვევაში ინტერესის გაჩენის უმთავრესი წინაპირობა ლიტერატურული ტექსტის პესონაჟთან საკუთარი თავის ინდენტიფიცირებაა. რადგან მოსწავლეები მასწავლების ხელმძღვანელობით ისაუბრებენ მოდერნული ადამიანის მახასიათებლებზე, აღმოაჩენენ, რომ მოდერნული მსოფლხედვის ქრონოლოგიური საწყისი სიმბოლოსტებს უკავშირდებათ, თუმცა გრძელდება დღემდე. მოსწავლეები გაიზრებენ, რომ ამ ნიშნით ასახსნელი ლექსის ავტორიც ზუსტად იმგავარივე სულიერი წყობის სუბიექტია როგორც თვითონ, თანამედროვე სამყაროს შვილი. სწორედ ამიტომ, კარგი ქნება, მოსწავლეებს საშუალება მივცეთ საკუთარი თავი ჩააყენოს ლექსის ავტორის პოზიციაში და წარმოიდგინოს (ეს შეიძლება მოხერხდეს ავტორისა და მკითხველის როლთა გაცვლის გარეშეც), რა შეიძლება მიწერო დედას, რისი თქმა შეიძლება მოგინდეს მისთვის. მოსწავლეთა აზრების „გენერირებისთვის“ კარგი იქნება, გამოვიყენოთ სტრატეგია გონებრივი იერიში. გთავაზობთ სქემას:

დედას ვწერ

სავარაუდო პასუხეები შეიძლება იყოს:

· მომენატრა;

· ვნანობ, რომ დავტოვე;

· მინდა ბავშვობის გახსენება, სეირნობა მასთან ერთად;

· რჩევა მჭირდება;

· თავს მარტოსულად ვგრძნობ და გამხნევება მინდა მისი....

ამ სტრატეგიის გამოყენების შემდეგ, დიდია ალბათობა იმისა, რომ მოსწავლეები დაინტერესდნენ უშუალოდ ტექსტით; გაარკვიონ, გამართლდა თუ არა მათი მოლოდინები; ბოლოს და ბოლოს, გაიგონ რისი მიწერა მოუნდა პაოლოს დედისთვის. ამდენად, მასწავლებელი წაიკითხავს ლექსს, მოსწავლეები განწყობისა და მხატვრულობის დონეზე შეიგრძნობენ მას.

ამის შემდეგ ეფექტიანი იქნება მასწავლებელმა გამოიყენოს სტრატეგია „დაფიქრდით, დაწყვილდით, აზრი ერთმანათეს გაუზიარეთ“ მოდიფიცირებული სახით. როგორც ცნობილია, ამ სტარატეგიას პედაგოგი მიმართავს გამოწვევის ფაზაზე. კერძოდ, სვამს პრობლემურ შიკითხვას და მოსაწავლეებს საშუალებას აძლევს საკუთარი მოსაზრება გაუზარონ მეწყვილეს, შემდეგ კი წარადგინონ კლასის წინაშე. ჩვენს შემთხვევაში, სტარატეგიას „დაფიქრდით, დაწყვილდით, აზრი ერთმანეთს გაუზიარეთ“ გამოვიყენებთ ლექსის ტექსტუალური კვლევისთვის, დავუახლოებთ მას ჯგუფური მუშაობის ისეთ სახეს როგორიცაა წყვილებში მუშაობა.

კერძოდ, ლექსს დავყოფთ 7 თანაბარ ნაწილად, სტოფად (იგულისხმება, რომ კლასში 14 მოსწავლეა. თუ გავითვალისწინებთ, რომ ეს არის დამამთავრებელი კლასი, მოსწავლეთა ეს რაოდენობა სრულიად მოსალოდნელია), გავუნაწილებთ წყვილებს და ვთხოვთ მის ფორმობრივ და შინაარსობრივ ანალიზს. სტრატეგიის რეალიზების პირველ ეტაპზე მოსწავლეები დამოუკიდებლად ფიქრობენ, თავისთვისთის ჩამოწერენ მთავარ დებულებებს, შემდეგ კი საკუთარ მოსაზრებებს უზიარებენ ერთმანეთს. დაკისრებული დავალების შესრულების შემდეგ თითოეულ ჯგუფს ვთხოვთ მათი „აღმოჩენების“ კლასის წინაშე პრეზენტირებას.

თავის მხრივ, ტექსტის სწორი იდეური და ფორმობრივი ანალიზისთვის მასწავლებელი შიგადაშიგ შეძილება ჩაერთოს საგაკვეთილო პროცესს შემდეგი კითხვებით:

1. რამდენად უკავშირდება ლექსი პაოლო იაშვილის ბიოგრაფიას?

2. რა იცით კინტოებზე? რა ძირითადი მახასიათებლით შემოჰყავს პოეტს კინტოები მხატვრულ თხრობაში?

3. რას გულისხმობს სიტყვა „დავიკუნტები“? ხომ არ გახსენდებათ თქვეენთვის ცნობილი რომელიმე მხატვრული ტილო?

4. რისი სიმბოლო შეიძლება იყოს ყელსახვევი და ხელთათმანი? ხომ არ გახსენდებათ თქვენთის ცნობილი რომელიმე ლიტერატურული ტექსტი?

5. რა იცით ხახულის ღვთისმშობლი ხატზე?

6. ფეხშიშველი დედის სახე რას ნიშნავს თქვენთვის?

7. რომელ მხატვრულ ხერხს იყენებს პოეტი, როგორც მაგისტრალურ საშუალებას ლექსის მიზანმიმართულების გადმოსაცემად?

აგრეთვე, განმატავს ისეთ ლექსიკურ ერთეულებს, როგორებიცაა „ტარნები“, „კალო“, „კევრი“, „ბათმანი“.

გაკვეთილის დასკვნით ეტაპზე, რეფლექსიის ფაზისთვის ეფექტიანი იქნება სტარატეგია 10წუთიანი ესსე-ს გამოყენება. კერძოდ, მოსწავლეებს კიდევ ერთხელ განვუმარტავთ, რომ „წერილი დედას“ სექმნილია ტრადიციული ლექსისგან განსხვავებით, თავისუფალი ლექსის პრინციპით და ვთხოვთ დაწერონ, რამდენად გამოხატავს შესასწავლი ლექსის ფორმა ლირიკული გმირის შინაგან სამაყაროს.

გაკვეთილის ბოლოს მოსწავლეებს წარვუდგენთ იმ ტექსტთა სარეკომენდაციო სიას, რომელთა გაცნობა კიდევ უფრო ღრმად გააზრებინებს მათ ლექსის „წერილი დედას“ პრობელემატიკას.

სარეკომენდაციო სია:

პ. იაშვილი, „ფარშევანგები ქალაქში“;

კ. ნადირაძე, „ავზნიანი ქალაქი“,

ბ. ხარანაული, „კართოფილის ამოღება“.